আদাৰ কীট-পতঙ্গ, ৰোগ আৰু পুষ্টিহীনতা আৰু ইয়াৰ নিয়ন্ত্ৰণ
কীট-পতঙ্গ আৰু ইয়াৰ নিয়ন্ত্ৰণ
১। পোখা বিন্ধা কৰা পোক (Shoot Borer):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- আদাৰ ঠোৰৰ মাজত সোমাই এই পোকৰ পলুৱে খাই আৰু ঠোৰটো হালধীয়া হৈ পৰে, পিছত শুকাই যায়।
- পোখাত পোকে ফুটা কৰে আৰু মাজত থকা ঠোৰটো হালধীয়া হৈ মৰি যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- অন্তৱৰ্তী শস্য হিচাপে বেলিফুল, মাকৈ, আনাৰস আদিৰ খেতি কৰিব লাগে
- সেউজীয়া পাতেৰে আদাখেতি ভেটিবোৰত আচ্ছাদন দিব লাগে
- নিমৰ খলিহৈ মাটিত মিহলাব লাগে
- লক্ষণ দেখাৰ লগে লগে আক্ৰান্ত ঠোৰবোৰ কাটি লৈ পলুবোৰ উলিয়াই নষ্ট কৰিব লাগে। ১৫ দিনৰ মূৰে মূৰে নিম তেল ( প্ৰতি লিটাৰ পানীত ৫ মিলিলিটাৰ) স্প্ৰে কৰিব লাগে।
- সেউজীয়া পচতীয়া পাতেৰে আদা খেতিত আচ্ছাদন দিব লাগে ( বিঘাই প্ৰতি প্ৰায় ৬০০ কিলোগ্ৰাম পাত)
- আক্ৰান্ত আদা গছৰ ঠোৰবোৰ কাটি পলুবোৰ উলিয়াই নষ্ট কৰিব লাগে।
- আদা খেতিৰ কাষত নিম গছ ৰোপন কৰিলে এই পোক আদা খেতি আক্ৰমণৰ পৰা আঁতৰত থাকে।
২। কন্দৰ শল্ক পোক (Rhizome Scale):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- পোখাবোৰ শেতা হৈ শুকাই যায়
- চপোৱাৰ সময়ত কন্দবোৰত ক্ষুদ্ৰ ক্ষুদ্ৰ হালধীয়া বগাই থকা পোক দেখা যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- অলাগতিয়াল বন-বাত বোৰ উভালিব লাগে
- আদাখেতি চপোৱাৰ পিছত পচি যোৱা আদাৰ কন্দবোৰ আঁতৰাই নষ্ট কৰিব লাগে
৩। পাত মেৰোৱা পোক/ স্কীপাৰ (Leaf roller/ Skipper)
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- পাতবোৰ দীঘে দীঘে মেৰ খাই যায়
- বেছিকৈ আক্ৰান্ত হলে পাতবোৰ পোখাৰ পৰা এৰাই যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- অলাগতিয়াল বন-বাত বোৰ উভালিব লাগে
- আদাখেতি চপোৱাৰ পিছত পচি যোৱা আদাৰ কন্দবোৰ আঁতৰাই নষ্ট কৰিব লাগে
৪। পাত ওকণী (Thrips):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- পাতবোৰৰ ওপৰফালে ৰস শুহি খায়
- নতুনকৈ ওলোৱা পাত আৰু পোখাবোৰ আক্ৰান্ত হয়
- পাতবোৰ ঘেৰ খাই, শেতা হৈ পৰে আৰু লাহে লাহে শুকাই যায়
- বেছিকৈ আক্ৰান্ত হলে পোখাবোৰ মৰহি শুকাই যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- আক্ৰান্ত পাত আৰু গছবোৰ আঁতৰাই নষ্ট কৰিব লাগে
- সেউজীয়া পাতৰ আচ্ছাদন দিব লাগে
- ৩০-৪০% ছাঁৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে
৫। বগা গুবৰুৱা (White Grubs):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- কোমল আদাৰ কন্দবোৰ, শিপা বা পোখাৰ গুৰি অংশ খাই আৰু পোখাবোৰ হালধীয়া হৈ মৰহি যায়
- কন্দত ডাঙৰ ডাঙৰ ফুটা কৰে, ফলত বিক্ৰিমূল্য কমি যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- আক্ৰান্ত গছবোৰ আঁতৰাই নষ্ট কৰিব লাগে
- ভালকৈ পচি যোৱা পচনসাৰহে ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে
- প্ৰথম জাক বৰষুণ পৰাৰ পিছতে পোহৰ ফান্দ ব্যৱহাৰ কৰিব লাগে
- ৰোৱাৰ আগতে মাটিখিনি সৌৰকৰণ কৰিব লাগে
- ‘মেটাৰিঝিয়াম এনিচপ্লি’ নামৰ ভেঁকুৰ গো-মূত্ৰৰ লগত মিহলাই গছৰ গুৰিৰ মাটিত প্ৰয়োগ কৰিলে এই পোক নিয়ন্ত্ৰণ হয়।
৬। কন্দ মাখি (Rhizome fly):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- এই পোকৰ পলুৱে কন্দ খাই আৰু ফলত গছজোপা হালধীয়া হৈ যায় আৰু কন্দবোৰ পচিবলৈ ধৰে
- ঠোৰটো মৰি যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- আক্ৰান্ত পাত আৰু গছবোৰ আঁতৰাই নষ্ট কৰিব লাগে
- সেউজীয়া পাতৰ আচ্ছাদন দিব লাগে
- ৩০-৪০% ছাঁৰ ব্যৱস্থা কৰিব লাগে
৭। শস্য কৃমি (Root knot, Burrowing and Lession nematode):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- কোমল আদাৰ কন্দবোৰ, শিপা বা পোখাৰ গুৰি অংশ খাই, গছজপাৰ বৃদ্ধি বাধাপ্ৰাপ্ত হয়, পোখা কম হয়, পাতত দাগ পৰি শুকাই যায়
- শিপাত টেমুনা আৰু ঘা দেখা যায় আৰু শিপাবোৰ পচি যায়
- কন্দবোৰ মুগা বৰণৰ হয়, পানী জোলা দেখা যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- অন্তৱৰ্তী শস্য হিচাপে নাৰ্জিফুলৰ খেতি কৰিব লাগে
- গ্ৰীষ্মকালত মাটি দ’কৈ চহাই সৌৰকৰণ কৰিব লাগে
- নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে বিঘাই প্ৰতি ৩৩৪ কিলোগ্ৰাম নিম খলিহৈ প্ৰয়োগ কৰিব লাগে। আদা ৰোপনৰ ৪৫ দিনৰ পিছত পুনৰ এবাৰ প্ৰয়োগ কৰিব লাগে।
ৰোগ আৰু ইয়াৰ নিয়ন্ত্ৰণ:
১। আদা গুৰি বা কন্দ পচি যোৱা (Soft rot):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- আদাৰ পোখাৰ গুৰিৰ পৰা ওপৰলৈ ক্ৰমান্বয়ে পচি যায়। গুৰিৰ পচা অংশ আদাৰ কন্দলৈ বিয়পি যায়
- পিছত শিপাবোৰো পচি যায়
- পোখাৰ তলৰ পাতবোৰৰ আগ অংশৰ পৰা ঈষৎ হালধীয়া হৈ পাতৰ মাজভাগলৈ বিয়পি যায়
- প্ৰথমাৱস্থাত পাতৰ মাজভাগ সেউজীয়া হয় আৰু কাষবোৰহে হালধীয়া হয়
- পোখাৰ তলভাগৰ পৰা ওপৰলৈ পাতবোৰ আক্ৰান্ত হৈ শেষত গোটেই গছজোপাই মৰহি যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- আদা খেতিৰ মাটিত পানী জমা নহবৰ বাবে সুন্দৰ নলাৰ ব্যৱস্থা থাকিব লাগে।
- ৰোৱাৰ আগতে আদাৰ কন্দবোৰ জৈৱিক কীটনাশক ‘চিউদ’ম’নাচ ফ্লৰেন্স’ত (২০ গ্ৰাম প্ৰতি লিটাৰ পানীত) ৩০ মিনিট সময়ৰ বাবে শোধন কৰিব লাগে আৰু ছাঁত মেলি দি শুকুৱাই লব লাগে।
- জৈৱিক সাৰ প্ৰয়োগ কৰোতে সেইবোৰৰ লগত ‘ট্ৰাইক’দাৰমা ভিৰিদি’ ভেঁকুৰনাশক মিহলাব লাগে।
- ৰোৱাৰ ৪৫ দিনৰ পিছত আদাৰ পাতত আৰু গুৰিৰ মাটিত জৈৱিক কীটনাশক ‘চিউদ’ম’নাচ ফ্লৰেন্স’ অনুমোদিত হাৰত স্প্ৰে কৰিব লাগে। পুনৰ এমাহৰ অন্তৰে অন্তৰে ৰোগ চকুত পৰাৰ লগে লগে প্ৰয়োগ কৰিব লাগে।
- ৰাসায়নিক নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে ৰুবৰ ৰখা আদাবোৰ মজুত কৰাৰ আগতে mancozeb 0.3% (প্ৰতি লিটাৰ পানীত ৩ গ্ৰাম মিহলাই) ৩০ মিনিট সময়ৰ বাবে ৰাখি ছাঁত শুকুৱাই লৈহে মজুত কৰিব লাগে। পিছত পুনৰ ৰোৱাৰ আগতে একেদৰেই কন্দবোৰ শোধন কৰিব লাগে
২। বেক্টেৰীয়াজনিত মৰহি যোৱা ৰোগ (Bacterial wilt):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- পোখাৰ গুৰি অংশত পানজোলা হৈ ওপৰ আৰু তলফালে বিয়পি যায়
- তলৰ পাতবোৰ হালি যায় আৰু কাষবোৰ ঘেৰ খাই যায়
- প্ৰথমে পোখাৰ তলৰ পাতবোৰ হালধীয়া হয় আৰু পিছলৈ ওপৰৰ পাতবোৰো হালধীয়া হয়
- আক্ৰান্ত ঠোৰবোৰ চুই দিলে ফিচিকি যায় আৰু তাৰ পৰা গাখীৰৰ দৰে পুঁজ ওলায়।
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- আদাৰ ভেটিবোৰ ৩০ ছেন্টিমিটাৰ ওখ আৰু ১ মিটাৰ বহল হ’ব লাগে
- ৰোৱাৰ ৪৫ দিনৰ পিছত আদাৰ পাতত আৰু গুৰিৰ মাটিত জৈৱিক কীটনাশক ‘চিউদ’ম’নাচ ফ্লৰেন্স’ অনুমোদিত হাৰত স্প্ৰে কৰিব লাগে।
- গ্ৰীষ্মকালত ৬০ দিনৰ বাবে মাটিৰ সৌৰকৰণ কৰা
- নিৰোগী ৰোপন সামগ্ৰীহে ৰোৱাৰ বাবে নিৰ্বাচন কৰিব লাগে
- ৰাসায়নিক নিয়ন্ত্ৰণৰ বাবে ষ্ট্ৰেপট’চাইক্লিন বেক্টেৰীয়ানাশক (অনুমোদিত হাৰ) মিশ্ৰণত আধা ঘন্টাৰ বাবে শোধন কৰি ছাঁত শুকুৱাই লৈ ৰোপন কৰিব লাগে
- খেতিডৰাত এই ৰোগৰ লক্ষণ দেখাৰ লগে লগে Bordeaux mixture 1% (১ লিটাৰ পানীত ১০ গ্ৰাম চূণ + ১০ গ্ৰাম তুতিয়া) or copper oxychloride 0.2% (২ ১ লিটাৰ পানীত ২ গ্ৰাম) স্প্ৰে কৰিব লাগে.
৩। পাতত দাগ পৰা (Leaf Spot):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- পাতত পানীজোলা হৈ দাগ পৰে আৰু পিছত সেইবোৰ বগা দাগ হৈ কাষবোৰ হালধীয়া হয়।
- পিছত দাগবোৰ লগ হৈ সেই অংশবোৰ মৰি যায়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- copper oxychloride 0.25% ( ১ লিটাৰ পানীত ২.৫ গ্ৰাম) স্প্ৰে কৰিব লাগে
৪। গুদামত পচি যোৱা ৰোগ (Storage Rot):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- এই ৰোগ আদা চপোৱাৰ আগতেই পথাৰতে গছবোৰ আক্ৰান্ত হয়।
- প্ৰথমে পোখাৰ তলৰ পাতবোৰ আগ অংশ হালধীয়া হয় আৰু পিছলৈ পাতখিলাৰ তললৈ বিয়পি বৌখালৈকে কাষবোৰ হালধীয়া হয়। পাতৰ মাজ অংশ সেউজীয়া হৈ থাকে
- পিছলৈ পোখাৰ ওপৰৰ পাতবোৰো হালধীয়া হয়
- গুৰি অংশ মুগা বৰণীয়া হৈ পানীজোলা হয়
- আক্ৰান্ত গছজোপা সহজেই উভালি আনিব পাৰি
- চপোৱা আদাবোৰৰ ৰং শেতা হয়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- আদাৰ কন্দবোৰ mancozeb (প্ৰতিলিটাৰ পানীত ২ গ্ৰাম) ৰে শোধন কৰিব লাগে
- নিম খলিহৈ প্ৰতিবিঘাত ২.৫ কুইন্টল প্ৰয়োগ কৰিব লাগে।
৫। হালধীয়া পৰা ৰোগ (Fusarium yellows/ yellow disease):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- গছজোপা হালধীয়া হৈ মুজুৰা পৰে
- পোখাৰ তলৰ পাতবোৰ প্ৰথমে হালধীয়া হয়
- আক্ৰান্ত গছৰ পৰা উৎপাদন হোৱা আদাবোৰৰ আকৃতি অভজা হয়
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- আদাৰ ভেটিবোৰ ৩০ ছেন্টিমিটাৰ ওখ আৰু ১ মিটাৰ বহল হ’ব লাগে
- ৰোৱাৰ আগতে মাটিৰ সৌৰকৰণ কৰা
- মাটিত নিমৰ খলিহৈ প্ৰয়োগ কৰিব লাগে
৫। বৌখা বা পাতৰ ব্লাইট ৰোগ (Sheath blight/ leaf blight):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- সাধাৰণতে বৌখাবোৰ আক্ৰান্ত হয় আৰু পাতলৈ এই ৰোগ বিয়পে
- প্ৰথমতে পাতৰ সৰু ঘা নিচিনা লাগি পিছলৈ সেইবোৰ বাঢ়ি যায় আৰু পাতখিলা মৰি যায়।
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- ৰোৱাৰ ৪৫ দিনৰ পিছত আদাৰ পাতত আৰু গুৰিৰ মাটিত জৈৱিক কীটনাশক ‘চিউদ’ম’নাচ ফ্লৰেন্স’ অনুমোদিত হাৰত স্প্ৰে কৰিব লাগে।
- গ্ৰীষ্মকালত ৬০ দিনৰ বাবে মাটিৰ সৌৰকৰণ কৰা
- নিৰোগী ৰোপন সামগ্ৰীহে ৰোৱাৰ বাবে নিৰ্বাচন কৰিব লাগে
- খেতিডৰাত এই ৰোগৰ লক্ষণ দেখাৰ লগে লগে Bordeaux mixture 1% (১ লিটাৰ পানীত ১০ গ্ৰাম চূণ + ১০ গ্ৰাম তুতিয়া) or Copper oxychloride 0.2% (১ লিটাৰ পানীত ২ গ্ৰাম) স্প্ৰে কৰিব লাগে.
৬। শুকান পচা ৰোগ (Dry rot):
ক্ষতিৰ লক্ষণ:
- কন্দবোৰৰ বাকলিৰ ৰং শেতা হয় আৰু তাত ভেঁকুৰৰ সংক্ৰমণ হয় পচিবলৈ ধৰে
নিয়ন্ত্ৰণৰ দিহা:
- আদাৰ কন্দবোৰ Mancozeb (প্ৰতিলিটাৰ পানীত ২ গ্ৰাম) ৰে শোধন কৰিব লাগে
পুষ্টিহীনতা আৰু ইয়াৰ সংশোধন
১। নাইট্ৰজেন মৌলৰ অভাৱ:
- পাতত ইউৰীয়া (১ লিটাৰ পানীত ১০ গ্ৰাম) স্প্ৰে কৰিব লাগে
২। পটেছিয়াম মৌলৰ অভাৱ:
- পটেছিয়াম ক্লৰাইড ১% (KCl 1%) -১ লিটাৰ পানীত ১০ গ্ৰাম মিহলাই স্প্ৰে কৰিব লাগে
৩। বৰ’ণ মৌলৰ অভাৱ:
- বৰণ সাৰ (প্ৰতিলিটাৰ পানীত ২ গ্ৰামকৈ পাতত স্প্ৰে কৰিব লাগে
৪। কপাৰ মৌলৰ অভাৱ:
- কপাৰ চালফেট (CuSO4) প্ৰতিলিটাৰ পানীত ২ গ্ৰামকৈ পাতত স্প্ৰে কৰিব লাগে
৫। আইৰণ মৌলৰ অভাৱ:
- প্ৰতিলিটাৰ পানীত ৫ গ্ৰামকৈ ফেৰাচ চালফেট (FeSO4) পাতত স্প্ৰে কৰিব লাগে
৬। মেঙ্গানিজ মৌলৰ অভাৱ:
- প্ৰতিলিটাৰ পানীত ৫ গ্ৰামকৈ মেঙ্গানিজ চালফেট (MnSO4) পাতত স্প্ৰে কৰিব লাগে
৭। জিংক মৌলৰ অভাৱ:
- জিংক চালফেট (ZnSO4) (প্ৰতিলিটাৰ পানীত ১ গ্ৰামকৈ পাতত স্প্ৰে কৰিব লাগে
